Zamek w Nowem

Odwiedzając dawną krzyżacką warownię w Nowem, ucieszymy oko roztaczającym się stąd wspaniałym widokiem - pozostałości zamku wznoszą się na stromej skarpie. Możemy też wypić filiżankę kawy w kawiarni czy posłuchać koncertu w prężnie działającym Centrum Kultury Zamek. Swoje próby i regularne koncerty odbywa tu m.in. Zespół Muzyki Dawnej „Fistulatores et Cantores Novienses”, wykonujący utwory średniowieczne, renesansowe i barokowe. W centum działa także Klub Miłośników Kultury Średniowiecznej. Odbywają się tu Spotkania Rycerskie, gromadzące rycerzy i ich damy z licznych bractw i drużyn.

Murowany zamek w Nowem Krzyżacy zbudowali w latach 1350-1405. Położona na wysokim cyplu warownia umożliwiała im kontrolowanie doliny Wisły. Strategiczne znaczenie tego miejsca wykorzystywano już wcześniej – pierwsza historyczna wzmianka o nowskim zamku – wtedy jeszcze drewniano-ziemnym, pochodzi z 1255 roku. Nowe w XIII w. było znaczącym grodem. Położone na stromym zboczu wiślanej skarpy, wraz z grodami w Stargardzie i Świeciu kontrolowało ruch na położonej u stóp miasta rzece. Swego czasu mieściła się tu siedziba kasztelana książęcego Świętopełka II. Na początku XIV w. w nowskim grodzie urzędował kasztelan książęcy, samo zaś miasto stanowiło własność prywatną Piotra Święcy – możnowładcy ze znanego pomorskiego rodu. Odstąpił on Nowe Krzyżakom, którzy przebudowali górujący nad miastem drewniano-ziemny zamek w murowaną warownię. Była to wówczas jedna z najmniejszych krzyżackich twierdz na Pomorzu, mająca kształt trzykondygnacyjnego budynku mieszkalnego otoczonego murem połączonym z obwarowaniami miejskimi. Najniższa kondygnacja przeznaczona była na pomieszczenia gospodarcze, na pierwszym piętrze znajdowały się pokoje brata zakonnego sprawującego pieczę nad zamkiem, obok umieszczono refektarz, kaplicę zamkową i pokój gościnny. Mimo niewielkich rozmiarów zamek – malowniczo usytuowany i foremny – był dobrze ufortyfikowany, a ponieważ znajdował się w pobliżu pogranicza, stanowił dla Krzyżaków dogodną bazę wypadową podczas wypraw na ziemie polskie.
W 1457 roku, podczas wojny trzynastoletniej, przebywał na zamku sam król Kazimierz Jagiellończyk. Osiem lat później warownia ostatecznie powróciła w ręce polskie. Przez kolejny wiek Nowe rozwijało się i nabierało coraz większego znaczenia jako istotny punkt na wiślanym szlaku handlowym. Osiedlali się tutaj w tym czasie holenderscy mennonici, którzy uciekali ze swojego kraju przed prześladowaniami religijnymi.
Po wojnach szwedzkich, w czasie których zamek i miasto bardzo ucierpiały, Nowe powoli zaczęło tracić znaczenie militarne i gospodarcze. Dalsze zniszczenia krzyżackiej warowni i średniowiecznych umocnień nastąpiły w czasie zaborów – z rąk Prusaków. Do dzisiaj z zamku zachowało się główne skrzydło, pochodzące z połowy XIV w., które zaadaptowano na kawiarnię, ośrodek kultury i bibliotekę. Na ścianach tej ostatniej można obejrzeć gotyckie freski.