Szlak Towarzystwa Jaszczurczego

Szlak Towarzystwa Jaszczurczego prowadzi przez miejsca związane z działalnością Towarzystwa Jaszczurczego oraz przez zabytki architektury i urbanistyki późnego średniowiecza. Ze względu na długość szlaku – 290 kilometrów – jest on przeznaczony dla turystów zmotoryzowanych.

Szlak wiedzie przez:
Toruń - Chełmno - Stolno - Lisewo - Płużnicę - Wąbrzeźno - Ryńsk - Kowalewo Pomorskie - Ostrowite - Golub-Dobrzyń - Lipnicę - Pułkowo - Wrocki - Brodnicę - Jabłonowo Pomorskie - Rywałd Królewski - Radzyń Chełmiński - Pokrzywno - Grudziądz - Rogóźno - Łasin - Kwidzyn.

Związek Jaszczurczy to tajna organizacja z ziemi chełmińskiej. Została założona w Radzyniu Chełmińskim przez czterech rycerzy: Mikołaja i Hanusza z Ryńska oraz Fryderyka i Mikołaja z Kitnowa. Ówczesne życie społeczne i polityczne koncentrowało się w kościołach. Związek Jaszczurczy – oprócz tajnego celu oderwania Ziemi Chełmińskiej od Zakonu i przyłączenia jej do Polski – miał charakter religijny i dobroczynny. Członkowie rozpoczynali swoje posiedzenia od mszy, dlatego postarali się o powołanie osobnego wikarego, który odprawiał dla nich nabożeństwa. W 1408 roku wikarię związku przeniesiono z Radzynia Chełmińskiego do Kościoła św. Jakuba w Toruniu. Ołtarz Jaszczurkowców znajdował się prawdopodobnie w południowej nawie kościoła – gdzie dziś znajduje się Drzewo Życia. Historycy przypuszczają, że znajdujące się przy polichromii wąskie wejście do wieżyczki "rycerskiej" mogło prowadzić do pomieszczenia w wieży kościoła, służącego jako miejsce tajnych obrad Towarzystwa.
Inne miejscowości na szlaku także znacząco zapisały się w historii Jaszczurkowców. W Grudziądzu został stracony przywódca Związku Jaszczurczego – Mikołaj z Ryńska. Ulice nazwane jego imieniem znajdują się m.in. w Wąbrzeźnie, Kowalewie Pomorskim, Grudziądzu. Lisewo z gotyckim kościołem z XIII w. było miejsce narad członków towarzystwa (decyzję o działalności w tutejszej parafii Towarzystwa Jaszczurczego podjęto w 1437 r.). To tu w 1453 r. zrodziła się myśl poddania Pomorza Gdańskiego, Prus i ziemi chełmińskiej królowi polskiemu Kazimierzowi Jagiellończykowi. Z Ryńska pochodził przywódca związku – Mikołaj. W tutejszym parku można obejrzeć pomnikowy cis, któremu legenda przypisuje związek ze słynnym spiskowcem – drzewo zostało podobno zasadzone przez samego Mikołaja w 1397 r. na pamiątkę założenia związku.