Klasztor w Rywałdzie

Pierwsza wzmianka o Rywałdzie pochodzi z 1312 roku, kiedy to komtur radzyński Herman lokował wieś na prawie chełmińskim, ofiarowując część ziemi sołtysowi, a część plebanowi, co oznacza, że już na początku XIV wieku była tu parafia. We wsi znajduje się obecnie XVIII-wieczne Sanktuarium Maryjne (kościół i klasztor kapucynów). Jest ono celem pielgrzymek polskich Romów. Otaczana kultem figura Matki Bożej z Dzieciątkiem zaliczana jest przez krytyków sztuki do typu Pięknych Madonn Tronujących. Powstała w XIV wieku, należy do kręgu tzw. Madonn „na lwach”. Za jej twórcę uważa się nieznanego z imienia rycerza krzyżackiego z zamku w Radzyniu. Wyrzeźbiona jest z drewna lipowego, ma 72 centymetry wysokości. Postacie są wielobarwne, mają charakterystyczne czarne peruki i złote korony.
W 1748 roku kościół z cudowną figurką Matki Bożej przekazano warszawskim kapucynom. W latach 1756-1779 powstały zabudowania klasztorne. 7 października 1756 roku dokonano konsekracji świątyni, która otrzymała tytuł Narodzenia NMP i św. Sebastiana a dziesięć lat później, w 1766 roku, placówka w Rywałdzie uzyskała status pełnoprawnego klasztoru.
Kiedy Rywałd znalazł się pod zaborem pruskim, nastały ciężkie czasy dla klasztoru. W 1810 roku ukazał się dekret nakazujący kasatę zakonów. 13 października 1825 roku ostatni dwaj kapucyni opuścili klasztor, udając się do Zakroczymia. Administrację parafii przejęli wówczas kapłani diecezjalni.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku znacznie ożywił się kult Madonny Rywałdzkiej. Organizatorem życia religijnego w parafii w Rywałdzie był ks. Cyryl Metody Karczyński. W okresie międzywojennym szczególną cześć dla cudownej figury Matki Bożej okazywali Romowie, którzy przybywali tu ze swoimi wędrownymi taborami. Według miejscowego przekazu ok. 1930 roku pewna Cyganka doznała uzdrowienia przed figurą rywałdzkiej Madonny. Z wdzięczności obcięła czarny warkocz i złożyła Maryi w ofierze. Wykonano z niego później peruki dla figury Maryi i Jezusa. Wśród tytułów, jakimi tradycyjnie nazywano Madonnę z Rywałdu znalazł się nowy: Matka Boża Cygańska. W 1949 roku miała tu miejsce największa pielgrzymka Romów, którzy obchodząc świątynię na kolanach, dziękowali za ocalenie i uwolnienie z obozów koncentracyjnych.
Na mocy umowy władz kościelnych i zakonnych, na początku 1947 roku, przybył do Rywałdu pierwszy po 120 latach kapucyn. Był nim o. Klemens Kulesza, mianowany również administratorem parafii w Bursztynowie. W klasztorze Kapucynów położonym na terenie wsi, w dniach 25 września-12 października 1953 roku, internowany był prymas Polski kardynał Stefan Wyszyński.
W latach 1971-72 przeprowadzono renowację figury Matki Bożej oraz gruntownie wyremontowano kościół. 3 września 1972 roku odbyła się koronacja papieskimi koronami figury Matki Bożej Pocieszycielki Strapionych, której dokonał dawny więzień - kardynał Wyszyński. W 1981 roku kard. Józef Glemp odsłonił tablicę pamiątkową ku czci Prymasa Tysiąclecia, a niedawno postawiono jego obelisk. W jednej z cel znajduje się sala pamięci kard. Wyszyńskiego.
W 2004 roku sanktuarium w Rywałdzie uzyskało przywilej afiliacji do rzymskiego sanktuarium bazyliki Matki Bożej - Santa Maria Maggiore - wraz z wszelkimi związanymi z tym aktem dobrami duchowymi.