Kalwaria Pakoska

Pierwsza droga krzyżowa przeszła przez pakoską kalwarię wiosną 1628 r. Chronologicznie wyprzedza ją tylko Kalwaria Zebrzydowska, ufundowana w 1608 r. „Kujawską Jerozolimę” założył w czasach kontrreformacji miejscowy proboszcz – Wojciech Kęsicki. Początkowo miała kształt prostych drewnianych krzyży ustawionych wzdłuż czterokilometrowej trasy kalwaryjskich dróżek. Z czasem krzyże zostały zastąpione przez 25 okazałych barokowych kaplic o nazwach takich jak „Potok”, „Cedron” czy „Brama Jerozolimska”.
Zgodnie z ideą przyświecającą zakładaniu kalwarii w całej Europie – „Ut hic Jerusalem vidat qui peragrare nequit” („Aby tu zobaczył Jerozolimę ten, kto [do niej] nie może dotrzeć”) – plenerowa droga krzyżowa w Pakości nawiązuje do przestrzeni i krajobrazu Świętego Miasta: wzgórze przy drodze do Inowrocławia to Góra Oliwna, wzgórze Ludkowskie to Golgota, Noteć to Cedron. Na trasie, którą posuwają się przybyli do Pakości pielgrzymi, odnaleźć też można Pałac Piłata, Pałac Heroda, wzgórze Syjon itp. Perfekcyjne odwzorowanie przestrzennego układu Jerozolimy było dla projektantów kalwarii na tyle ważne, że gdy geometra wyznaczający ścieżki kalwaryjskie popełnił błąd w obliczeniach i wskazał niewłaściwe wzgórze, na którym następnie wybudowano kaplicę Wniebowstąpienia, po wykryciu pomyłki budowlę rozebrano i postawiono w nowym – już właściwym – miejscu.
Kalwarią – również współcześnie – opiekuje się zakon franciszkanów. Sprowadzili ich w 1631 r. ówcześni właściciele miasta – Działyńscy. Na klasztor przebudowano wówczas stare zamek, z którego do dzisiaj pozostały fragmenty murów obwodowych i wieża bramna, przerobiona na kaplicę Matki Bożej. W 1837 roku nastąpiła kasata klasztoru przez władze pruskie, lecz w XX w. zakonnicy powrócili do Pakości.
„Kujawską Jerozolimę” warto odwiedzić w Wielkim Tygodniu, kiedy odbywają się tu uroczyste obchody kalwaryjskie. Celebracja rozpoczyna się w Wielki Czwartek mszą św. w kościele św. Bonawentury. O 20 wierni wyruszają na kalwaryjskie ścieżki – aż do kaplicy symbolizującej uwięzienie Jezusa w domu arcykapłana Kajfasza. O godz. 3.00 w nocy wznawiają wędrówkę przy domu Kajfasza. Druga część pakoskiego misterium kończy się ok. 5.00 nad ranem.