„Cmentarze pełne są ludzi, bez których świat nie mógłby istnieć”

Na terenach wiejskich województwa kujawsko-pomorskiego znajduje się spora liczba cmentarzy. Tych dawno zapomnianych (ewangelickich, cholerycznych, żydowskich, mennonickich) jest niemal 1500. Często zaniedbane, zarośnięte, zdewastowane, są świadectwem nie tylko o ludziach, którzy niegdyś zamieszkiwali te tereny, ale i procesu dziejowego, który nastąpił po II wojnie światowej (przesiedlenia, wrogość do wszystkiego co „obce”, „nie nasze”). Pojawiło się jednak światełko w tunelu. Od dekady wyraźnie zauważalny jest proces oddolnych inicjatyw, które mają na celu ochronę najbardziej zagrożonych nekropolii. Mieszkańcy, uczniowie, organizacje pozarządowe zaczęli badać swoją własną spuściznę, nastąpił powrót do korzeni i próba odkurzenia pamięci o ludziach niegdyś zamieszkujących daną wieś, sołectwo czy gminę.
Od października 2002 do września 2010 roku działające na terenie Borów Tucholskich Stowarzyszenie na Rzecz Ocalenia Śladów Przeszłości w Gminie Cekcyn „Światło” wyremontowało 8 z 11 cmentarzy ewangelickich znajdujących się na terenie tejże gminy. Członkowie organizacji odremontowali nekropolie w Wysokiej, Brzoziu, Iwcu, Trzebcinach, Ostrowie, Nowym Suminie, osadzie Lubiewice oraz w Lubińsku. W przyszłym roku wysprzątany zostanie dziewiąty już cmentarz, tym razem w Homrze, co jest ewenementem w skali województwa kujawsko-pomorskiego. Do odnowienia pozostaną jeszcze cmentarze w Wielkich Kowalskich Błotach i Nowym Młynie. Każda z tych nekropolii została oczyszczona, wycięto porastające teren krzaki, usunięto mech z nagrobków, ustawiono obelisk z pamiątkową tablicą w języku polskim i niemieckim a pośrodku każdego cmentarza stanął krzyż. Do nekropolii ustawiono też kierunkowskazy i na każdym znalazła się drewniana ławka. Podsumowaniem wszystkich projektów były ekumeniczne nabożeństwa na każdym z cmentarzy, które przyciągnęły lokalną społeczność. Za największy sukces stowarzyszenie uważa wyraźnie zmieniającą się mentalność wśród miejscowej ludności, mniej obojętności, a więcej zrozumienia dla tego typu inicjatyw.